Wie zonder basisindustrie denkt te kunnen, begrijpt de toekomst niet

Blog door Theo Henrar, voorzitter FME

De roep om steun aan de Nederlandse basisindustrie is 'slecht onderbouwd', betoogde Pieter Hasekamp onlangs in het FD. Volgens hem zou Nederland zich beter kunnen richten op sectoren waarin het een comparatief voordeel heeft, zoals machinebouw of defensie. Maar in zijn analyse ontbreekt het perspectief van waardeketens en ecosystemen. De genoemde sectoren staan namelijk niet op zichzelf. Ze zijn diep verweven met een bredere maakindustrie – van grondstofverwerking tot hoogwaardige toelevering. Wie de basisindustrie opgeeft, ondergraaft het fundament van de nieuwe economie.

Ecosysteem- en waardeketendenken ontbreekt

De gedachte dat je een gezonde hightech-, defensie- of energiesector kunt laten floreren zonder metaal, halffabricaten, chemische grondstoffen of energie-infrastructuur, is economisch onhoudbaar. De technologische industrie in Nederland vormt een hecht ecosysteem van ruim 38.000 bedrijven – voor 87% mkb – die samen goed zijn voor 6,7% van het BBP, 18% van de export en 360.000 hoogwaardige banen​.

Grote spelers als ASML, Aalbers, NXP, VDL, DAF, Lely, Philips en Damen zijn ingebed in waardeketens van duizenden gespecialiseerde maakbedrijven. Die leveren niet alleen onderdelen voor chipmachines of vrachtwagens, maar ook MRI-scanners, marineschepen, radarsystemen, elektrische bussen, voedselverwerkingsmachines en warmtepompen. Zonder die ketens geen hoogwaardige zorg, geen defensieve slagkracht, geen energietransitie en geen ontbijt met mes en vork.

Ecosystemen zijn niet zomaar te verplaatsen. Ze zijn opgebouwd uit jarenlange samenwerking tussen bedrijven, kennisinstellingen en infrastructuur, gebaseerd op vakmanschap, nabijheid en vertrouwen. Een hightech- of maakcluster is geen optelsom van losse onderdelen, maar een netwerk dat alleen functioneert als geheel. Het idee dat deze ketens eenvoudig ergens anders opnieuw kunnen worden opgebouwd, onderschat hoe diep ze verankerd zijn in de regio’s waar ze nu al presteren.

Geopolitieke realiteit vraagt om versterking, geen afbouw

Hasekamp kijkt in de achteruitkijkspiegel, terwijl we allang in een totaal andere werkelijkheid rijden. Hij wijst op groeicijfers sinds 2021, maar laat daarbij onbenoemd dat dit uitzonderlijke hersteljaren waren na corona. Sindsdien krimpt de industrie weer – in 2024 zelfs met 9,2% in de machinebouw. Ondertussen daalde het Europese aandeel in de wereldwijde industriële productie in de afgelopen jaren van 21% naar 15%​.

Maar wat vooral ontbreekt in zijn betoog, is oog voor geopolitiek. We leven in een wereld waarin handelsoorlogen, sancties en grondstoffenschaarste het speelveld bepalen. Waar de VS hun industrie met honderden miljarden ondersteunen via de Inflation Reduction Act. Waar China volledige ketens afschermt en Europa industriebeleid voert met strategische autonomie als kernbegrip. En precies op dat moment zou Nederland zijn industriële fundament loslaten?

Wie denkt dat we niet afhankelijk mogen zijn van Rusland, China of de VS, maar intussen zelf geen industrie meer nodig hebben, steekt als een struisvogel de kop in het zand. Een land dat geen staal of chemie meer produceert, verliest niet alleen strategische controle, maar ook de mogelijkheid om eigen hightech en verduurzaming op te schalen.

Energie is geen reden om op te geven – maar juist om te investeren

Ja, de energie- en netwerkkosten in Nederland zijn fors hoger dan elders. We behoren tot de top 3 duurste landen in Europa. De elektriciteitsprijs ligt ruim 50% hoger dan in Duitsland, en zelfs meer dan 60% hoger dan in Frankrijk. Nederland is bovendien het enige land dat de kosten van de energietransitie volledig doorbelast aan bedrijven en huishoudens – met een rekening van € 195 miljard via de netbeheerders. Andere landen financieren deze kosten (deels) via de rijksbegroting.

Het is een drogreden om daaruit te concluderen dat industriële productie in Nederland geen toekomst heeft. De hoge kosten zijn geen natuurverschijnsel – ze zijn het gevolg van beleid. Nederland heeft nagelaten om tijdig te investeren in netcapaciteit, in buffers en in opslag. Andere landen hebben dat wel gedaan.

En alsof dat niet genoeg is, wordt hier ook nog een extra nationale CO₂-heffing bovenop het Europese ETS gelegd. In plaats van het speelveld gelijk te trekken, maken we het schever. Daarmee is de uitkomst bij voorbaat bepaald: bedrijven die willen verduurzamen, kunnen het zich niet veroorloven om hier te blijven.

Het is juist de industrie die wil investeren in het nieuwe

De industrie wíl investeren in het nieuwe – en doet dat ook al. Bedrijven als Nyrstar in Budel - goed voor 25% van de Europese zinkproductie - zijn volledig geëlektrificeerd en behoren tot de schoonste producenten van Europa. Toch betalen zij jaarlijks € 75 tot € 95 miljoen meer dan concurrenten over de grens. Zij worden nu gedwongen hun productie af te schakelen, het is totaal van de gekke.

Tegelijkertijd staan er 20.000 bedrijven in de rij voor een aansluiting op het overbelaste net – vaak juist de innovatieve, duurzame koplopers. Zonder oplossingen zoals decentrale opslag, slimme bemetering en versterking van infrastructuur – technologieën die in Nederland zelf worden ontwikkeld – komt deze nieuwe industrie nooit van de grond.

Wat we nu zien, is niet een industrie die vastklampt aan het verleden, maar juist bedrijven die vooroplopen in circulariteit, elektrificatie en hightech. Het zijn deze bedrijven die vragen om een overheid die meebeweegt en randvoorwaarden creëert die hun ambitie mogelijk maken. Het is de politiek die achterloopt, niet de industrie.

De industrie van de toekomst is er al. Ze investeert, innoveert en wil versnellen. Maar ze kan alleen slagen als we haar een eerlijk speelveld bieden.

Niet de basisindustrie, maar het idee dat we haar kunnen missen, is wat werkelijk verouderd is.